Ο προϊστορικός οικισμός του Δισπηλιού είναι ένας από τους αρχαιότερους λιμναίους οικισμούς που ανακαλύφθηκαν στην Ευρώπη και μας δίνει μια πλήρη εικόνα ενός πρώιμου πολιτισμού με θαυμαστά επιτεύγματα. Η πρώιμη φάση του χρονολογείται γύρω στο 5500π.Χ. Η ανακάλυψη του χώρου έγινε τυχαία, το 1932, από τον καθηγητή πανεπιστημίου Α. Κεραμόπουλο, ενώ οι συστηματικές ανασκαφές ξεκίνησαν το 1992 από τον καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας Γ. Χουρμουζιάδη.Οι κάτοικοι έμεναν σε καλύβες που έχτιζαν μέσα στη λίμνη , πάνω σε πασσαλόπηκτες πλατφόρμες. Οργάνωναν και χρησιμοποιούσαν το χώρο με τρόπο αξιοθαύμαστο. Τα 3.000 άτομα που ζούσαν εδώ ψάρευαν, κυνηγούσαν, καλλιεργούσαν τη γη, εξέτρεφαν κατοικίδια ζώα, κατασκεύαζαν εργαλεία και σκεύη, γνώριζαν τη γραφή και τη μουσική. Ανάμεσα στα σημαντικά ευρήματα του Δισπηλιού περιλαμβάνονται μια ξύλινη ενεπίγραφη πινακίδα, μια βάρκα από μονοκόμματο ξύλο και φλογέρες από κόκαλο πουλιού από τις Ένα νεολιθικό χωριό εντοπίστηκε στην περιοχή της Αυγής, σε απόσταση 8 χιλιομέτρων από το λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού Καστοριάς. Η εγκατάσταση αυτή χρονολογείται από το 5.500π.Χ. Οι άνθρωποι που κατοικούσαν στον οικισμό καλλιεργούσαν σιτηρά και όσπρια και έκαναν εκτροφή αιγοπροβάτων, χοίρων και βοοειδών. Συμμετείχαν σε τοπικά και υπερτοπικά δίκτυα ανταλλαγών, μέσω των οποίων προμηθεύονταν πρώτες ύλες για την κατασκευή εργαλείων (πυριτόλιθο), καθώς και μη χρηστικά αγαθά (κοσμήματα από θαλασσινά όστρεα και μαλαχίτη). Ανάμεσα στα ευρήματα της Νεολιθικής Αυγής περιλαμβάνονται ποικιλία εργαλείων, πήλινα αγγεία, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια, μια μικρή οστέινη φλογέρα, μια πήλινη σφραγίδα και κοσμήματα.αρχαιότερες στην Ευρώπη. Δίπλα στο χώρο της ανασκαφής έχει διαμορφωθεί το Οικομουσείο, μια πιστή αναπαράσταση μέρους του λιμναίου οικισμού, σύμφωνα με τη σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη. Η ανασύνθεση του προϊστορικού οικισμού, μυεί με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, τον επισκέπτη στη ζωή των ανθρώπων της νεολιθικής εποχής.